Klasyfikacja i ocena zaburzeń odżywiania

Poniższy wpis, jest przygotowanym przeze mnie zbiorem informacji, na temat fachowej oceny problemów z odżywianiem. Zaznaczam (jak zawsze 🙂 ), że nawet najbardziej błahy w naszej ocenie problem z jedzeniem, wymaga konsultacji, ponieważ kontakt ze specjalistą pozwoli określić skalę problemu oraz konieczność psychoterapii. Niejednokrotnie bywa tak, że widoczne objawy, jak jedzenie w samotności, zaobserwowanie wymiotów, dziwne zachowanie dziecka w temacie wspólnych posiłków, mogą być wierzchołkiem góry lodowej.

Klasyfikacja zaburzeń odżywiania

Według oficjalnych klasyfikacji chorób, zaburzenia odżywiania zaklasyfikowane są jako podgrupa zaburzeń psychicznych. Są uwzględnione zarówno w klasyfikacji europejskiej jak i amerykańskiej. Dotykają każdej grupy wiekowej, zarówno dzieci, nastolatków, młodych kobiet i mężczyzn, jednak prawdopodobieństwo zaobserwowania objawów u dziecka, to częstszy przykład. Jako zaburzenia odżywiania klasyfikowane są takie zachowania, które powodują zmienioną formę spożywania pokarmów, zaburzenie wchłaniania substancji odżywczych poprzez bezpośrednią lub pośrednią ingerencję chorego, a także w stopniu znacznym upośledzają psychospołeczne oraz fizyczne funkcjonowanie.

Według DSM V do tej grupy zalicza się zaburzenia ruminacyjne, Zespół Pica, unikająco-ograniczające wzorce odżywiania się, bulimię, jadłowstręt psychiczny oraz zespół napadowego objadania się (American Psychiatric Assosciation 2013).

 Oficjalna klasyfikacja zaburzeń odżywiania według ICD-10

 W ICD-10, czyli klasyfikacji chorób, którymi kieruje się psychiatria, zaburzeniom odżywiania poświęcony jest osobny podrozdział. Zamieszczono je w przedziale F00-F99, w grupie zaburzeń psychicznych i zaburzeniach zachowania, w podgrupie F50-F59, określonej mianem zespołów behawioralnych związanych z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi. Kod F50 określa zaburzenia odżywiania, a dodając do niego odpowiedni numer opisano poszczególne schorzenia.

(F50-F59) Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi iczynnikami fizycznymi

F50 Zaburzenia odżywiania

F50.0 Jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa)

F50.1 Jadłowstręt psychiczny atypowy

F50.2 Żarłoczność psychiczna (bulimia nervosa)

F50.3 Atypowa żarłoczność psychiczna

F50.4 Przejadanie się związane z innymi czynnikami psychologicznymi

F50.5 Wymioty związane z innymi czynnikami psychologicznymi

F50.8 Inne zaburzenia odżywiania się

F50.9 Zaburzenia odżywiania się, nie określone

            Opisane w ICD-10 choroby obejmują zaburzenia rozwoju psychicznego, jednocześnie nie uwzględniając objawów, cech chorobowych i nieprawidłowych wyników badań laboratoryjnych oraz klinicznych (WHO 2008).

            Różne zaburzenia odżywiania, nie tylko te ujęte w oficjalnych klasyfikacjach, ujęto w formie piramidy, dzieląc na podgrupy (Namysłowska 2014). Podstawę, stanowi prawidłowa postawa do jedzenia, brak objawów zaburzeń odżywiania. Wyżej znajdują się diety, wymioty oraz głodówki, które mogą stanowić podstawę do nadmiernej koncentracji na własnym wyglądzie oraz masie ciała. Wierzchołek piramidy stanowią trzy zaburzenia odżywiania zawarte w międzynarodowych klasyfikacjach, czyli anoreksja, bulimia oraz BED (Zespół Kompulsywnego Objadania się). Pod tymi zaburzeniami, znajdują się ich odmiany oraz niewyszczególnione w oficjalnej klasyfikacji, zaburzenia odżywiania, występujące u ludzi, w tym u dzieci.

Narzędzia wykorzystywane przy ocenie zaburzeń odżywiania

  Narzędziami pomocnymi w ustaleniu, czy mamy do czynienia z osobą chorą lub narażoną na zaburzenia odżywiania są testy psychometryczne. Testy te, są pomocne także do nadzorowania postępów leczenia i terapii, pozwalają szybciej wyłapać i odnotować postępy jakich dokonuje pacjent.

Kwestionariusz Zaburzeń Odżywiania (EDI)

 Kwestionariusz Zaburzeń Odżywiania (EDI) stanowi obecnie jedno z najczęściej używanych narzędzi do oceny. Może być stosowany do badania pacjentów powyżej 14 roku życia. Składa się on z 64 pytań, które podzielono na 8 podskal. Poszczególne podskale pozwalają na zmierzenie psychologicznych oraz behawioralnych całości, które wyodrębniono jako istotne w zaburzeniach odżywiania.

1.     Dążenie do bycia szczupłym (czyli obsesyjna kontrola wagi)

2.     Bulimia- występowanie zachowań typowych dla obżarstwa psychicznego

3.     Niska samoocena i niezadowolenie ze swojego ciała (brak satysfakcji z wagi ciała)

4.     Nieefektywność, brak poczucia bezpieczeństwa, poczucie bezwartościowości

5.     Perfekcjonizm

6.     Nieufność w relacjach międzyludzkich

7.     Świadomość interoceptywna- zaburzenie rozpoznawania emocji, odczuwania głodu, sytości

8.     Obawy przed dojrzewaniem

Każdą odpowiedź na pytanie ocenia się według 6- punktowej skali, według odczucia (zawsze, zwykle, często, czasem, rzadko, nigdy). Odpowiedzi są odpowiednio punktowane w zakresie od 0 do 3 punktów za odpowiedź. Odczucie: zawsze, pozwala na uzyskanie 3 punktów, zwykle-  2 pkt., często – 1, natomiast za odpowiedzi czasem, rzadko, nigdy nie uzyskuje się żadnych punktów. W 1991 roku opublikowano EDI-2, wersję kwestionariusza rozszerzoną o kolejne 3 podskale: ascetyzm, regulacja impulsów oraz poczucie zagrożenia społecznego. Do badań, w zależności od potrzeb, używane są równolegle oba kwestionariusze oraz poszczególne podskale (Żechowski C. 2008).

Test Postaw Wobec Jedzenia (Eating Attitudes Test – EAT-26)

EAT-26 jest to test samooceny, służący do psychometrycznej oceny zaburzeń odżywiania. Skala została opublikowana w 1982 roku przez Garnera i Garfinkela. Może stanowić narzędzie przesiewowe oraz służyć do oceny objawów związanych z zaburzeniami jedzenia. Równocześnie może posłużyć do oceny postępów stosowanego aktualnie leczenia. Eating Attitudes Test składa się z 26 pozycji, które podzielono na 3 podgrupy: odchudzanie, bulimia i kontrola jedzenia oraz kontrola ustna/oralna. Umożliwia to ocenę postawy i zachowania w trzech obszarach objawów, które wiążą się ściśle z zaburzeniami odżywiania (Garner D. 1982). Końcowy wynik stanowi suma wszystkich grup. Uzyskany przez ocenianego wynik na poziomie powyżej 20 punktów uznawany jest za pozytywny.

Kwestionariusz ORTO-15

Kwestionariusz ORTO-15:

1.     Czy zwracasz uwagę na wartość kaloryczną spożywanych produktów żywnościowych?

2.     Czy czujesz się zdezorientowany w sklepie spożywczym?

3.     Czy w ciągu ostatnich 3 miesięcy myślenie o jedzeniu stanowiło przedmiot szczególnej troski?

4.     Czy dokonywany wybór produktów żywnościowych uwarunkowany jest troską o stan zdrowia?

5.     Czy smak stanowi najważniejsze kryterium w ocenie jedzenia?

6.     Czy jesteś skłonny wydać więcej pieniędzy, żeby zaopatrzyć się w zdrową żywność?

7.     Czy myślenie o zdrowym jedzeniu zajmuje więcej niż 3 godziny w ciągu dnia?

8.     Czy pozwalasz sobie na łamanie wyznawanych zasad, które dotyczą odżywiania?

9.     Czy uważasz, że aktualny nastrój ma wpływ na zachowania żywieniowe?

10.  Czy uważasz, że przekonanie o zdrowym odżywianiu wpływa korzystnie na samoocenę?

11.  Czy sądzisz, że zdrowe odżywianie wpływa na styl życia (częstotliwość wyjść do restauracji, znajomych itp.)?

12.  Czy uważasz, że spożywanie zdrowego jedzenia może poprawić wygląd?

13.  Czy czujesz poczucie winy, kiedy dokonujesz odstępstw od wyznaczonych przez siebie zasad ożywiania?

14.  Czy sądzisz, że na rynku dostępne są niezdrowe produkty żywnościowe?

15.  Czy obecnie spożywasz posiłki w samotności?

Kwestionariusz ORTO-15 jest testem, który pomaga ustalić, czy dana osoba wykazuje zachowania ortorektyczne. Składa się z 15 pozycji, które mają na celu ustalenie nasilania się zachowań typowych dla ortoreksji. Odnosi się do aspektów emocjonalnych oraz poznawczych, powiązanych z odżywianiem, a także do klinicznych objawów ortoreksji (Hernik J. i wsp. 2015). Poszczególne pytania odnoszą się do postawy badanego, odnośnie wyborów, kupowania, obróbki, a także spożywania produktów żywnościowych. Oceniany odnosi się do pytań na podstawie skali Liktera (odpowiedzi: zawsze, często, czasem, nigdy). Im niższy wynik uzyskany w teście, tym odleglejsze od normy są zachowania osoby badanej. Bazuje na teście stworzonym w 2000 roku przez Bratman’a i Knight’a. Kwestionariusz ów składa się z 10 pytań, podzielonych na kategorie, takie jak zaabsorbowanie, iluzoryczna kontrola, tolerancja, negatywne konsekwencje, symptomy odstawienia oraz negatywna samoocena. Odpowiadając na te pytania można uzyskać wynik pozytywny lub negatywny, ponieważ odpowiedzi powinny być zamknięte (tak/nie). Wynik pozytywny, czyli taki, który wskazuje na występowanie zachowań typowych dla ortoreksji pacjent uzyskuje, kiedy twierdząco odpowie na 4 spośród 10 pytań (Bratman S, Knight D. 2000).

Kwestionariusz Bratman i Knight:

1.     Zaabsorbowanie (w tym kompulsja)

1.1.  Czy poświęcasz ponad trzy godziny dziennie na myślenie o zdrowym odżywianiu?

1.2.  Czy planujesz posiłki dzień wcześniej?

2.     Iluzoryczna kontrola:

2.1.  Czy jesteś w stanie poświęcić przyjemne doznania płynące z jedzenia, aby jeść to, co uważasz za właściwe?

2.2.  Czy ważniejsze jest dla Ciebie to, co jesz, niż przyjemność płynąca z jedzenia?

2.3.  Czy kiedy jesz zgodnie z przekonaniami, masz poczucie całkowitej kontroli?

3.     Tolerancja:

3.1.  Czy jesteś coraz bardziej surowy w stosunku do siebie?

4.     Negatywne konsekwencje:

4.1.  Czy wraz z poprawą jakości diety wystąpiło u Ciebie pogorszenie jakości życia?

4.2.  Czy Twój sposób odżywiania izoluje Cię od społeczeństwa?

5.     Symptomy odstawienia:

5.1.  Czy masz poczucie winy lub czujesz do siebie odrazę w przypadku odstępstwa od diety?

6.     Obniżona samoocena:

6.1.  Czy uważasz, że Twoja samoocena wzrasta, kiedy jesz zdrową żywność? Czy potępiasz ludzi, którzy nie odżywiają się zdrowo?